Prawosławna Wielkanoc na Bałkanach

Wielkanocne wakacje na Bałkanach

Bałkany to miejsce współistnienia różnych kultur i religii. Idealny przykład tolerancji. Najbardziej zróżnicowanymi krajami na Półwyspie są Bośnia i Hercegowina oraz Albania, gdzie wyznawcy kilku religii żyją obok siebie, obchodząc swoje święta w mniejszych grupach.

Chorwacja to przykład kraju niemal w całości zamieszkanego przez katolików, zaś w pozostałych krajach bałkańskich dominuje prawosławie. Prawosławna Wielkanoc to święto ruchome, rzadko pokrywające się terminem ze Świętami kościoła rzymskokatolickiego, zazwyczaj obchodzone tydzień lub dwa później. W roku 2020 większość mieszkańców Bałkanów świętować będzie 19 kwietnia. Po czarnogórsku Wielkanoc nazywa się Uskrs, po macedońsku Vaskrs, bułgarsku Velikden a po grecku Πάσχα.

W wielu aspektach obchody Wielkiejnocy podobne są do tego, co znamy z Polski. Trwają dwa dni, ściśle powiązane są z wydarzeniami kościelnymi (które w przypadku wyznawców prawosławia odbywają się w cerkwiach), są bardzo rodzinne i towarzyszą im kolorowe pisanki. Nie ma tu jednak tradycji polewania się wodą, Poniedziałek Wielkanocny przypomina raczej polskie Zaduszki, a przewodnim kolorem Świąt jest czerwień. Jakie jeszcze obyczaje można zaobserwować podczas wiosennego święta przepełnionego słońcem i rodzinną ciepłą atmosferą?

Prawosławnym odpowiednikiem Niedzieli Palmowej jest bałkańskie święto kwiatów (po bułgarsku Cvetnica), obchodzone przede wszystkim w Bułgarii i Macedonii Północnej. Wtedy święci się ogromne wielobarwne bukiety wiosennych kwiatów oraz gałązki wierzby, które mają symbolizować dostatek i szczęście. Jajka maluje się w Wielki Czwartek lub Sobotę. Coraz popularniejsze są sztuczne barwniki, choć te tradycyjne i naturalne także nadal znajdują zastosowanie.

Pisanki zazwyczaj nie są wielobarwne, każda w całości zachowana jest w jednym kolorze. Ważna jest pierwsza pisanka, która musi być czerwona. Czerwień symbolizuje krew, a płynąca w nas krew to życie! Aby więc cała rodzina żyła spokojnie w zdrowiu, pierwszą czerwoną pisankę pozostawia się w domu aż do przyszłych Świąt. Jajko to jest „strażnikiem” rodziny, który gwarantuje spokój i dostatek.

Po wykonaniu jej, czerwonym jajkiem dotyka się twarzy dzieci, by ich policzki zawsze były zdrowe i rumiane. Zwyczaj święcenia pokarmów jest spotykany dość rzadko. Przyjął się w niektórych miastach Czarnogóry, ze względu na bliskość Chorwacji.

Czarnogórcy w Niedzielę Wielkanocną zanoszą na nabożeństwo kawałek pieczeni jagnięcej, jaja, ser, chleb i sól. Bułgarzy zaś w sobotę, zamiast pokarmów, zabierają do poświęcenia małe bukiety kwiatów, zwane „bożymi bukiecikami”. 

Najważniejsze, oprócz jajek, na stole są potrawy mięsne, np. pieczeń z baraniny lub jagnięciny. Charakterystyczne są różnego rodzaju pity, świąteczne pieczywo, w Bułgarii ciasto drożdżowe o nazwie kozunak. Świąteczne posiłki związane są z tradycjami kultywowanymi w danych domach, czasami dobywają się przy świątecznym stole, ale coraz częstszym zwyczajem, zwłaszcza wśród Macedończyków, jest świąteczny piknik. Korzystając z pięknej pogody i uroków wiosny, całe rodziny wybierają się na krótką wycieczkę podczas której jedząc, przy dźwiękach tradycyjnej muzyki, świętują Wielkanoc.

Niektóre czarnogórskie rodziny chowają w ogrodzie słodycze dla swoich pociech, nawiązując do zwyczaju króliczka wielkanocnego. Inni, zwłaszcza w Macedonii i niektórych regionach Bułgarii, wręczają w niedzielę swoim dzieciom koszyczki, z którymi maluchy wędrują od drzwi do drzwi sąsiadów, śpiewając tradycyjne piosenki i zbierając kolorowe jajka.

Według czarnogórskiej tradycji w niedzielę należy wstać bardzo wcześnie a położyć się spać dopiero po północy. W innym przypadku, przez cały rok, aż do kolejnej Wielkanocy, domownik będzie ospały, leniwy i źle wykonywać będzie wszelkie prace. Rano należy przemyć twarz i ręce w miseczce z wodą, w której zanurzona jest bazylia, bodziszek korzeniasty oraz czerwone jajko – strażnik domu.

Kolejno cała rodzina gromadzi się przy stole, każdy sięga po pomalowane jajko i tłukąc wzajemnie skorupki uderzeniami trzymanych jajek, składają sobie życzenia. Każdy śniadanie rozpocząć powinien od trzymanego w dłoni jajka, dopiero potem można zacząć prawdziwą świąteczną ucztę. 

Poniedziałek Wielkanocny ma inne znaczenie w prawosławiu, niż w tradycji którą kultywuje większość polskich rodzin. Dla dużej części mieszkańców Bałkanów jest to dzień wspomnienia zmarłych, kiedy udają się na cmentarze. Oprócz zapalonych zniczy, pozostawiają na grobach także kolorowe jajka. Tradycja ta nie wywołuje smutnych skojarzeń, ma za zadanie wypełnić ludzi nadzieją. 

Mieszkańcy południa są bardzo gościnni, ciepli i otwarci a czas świąt wielkanocnych przypada tam w okresie słonecznej wiosny. To tradycja pełna słońca i wielobarwnych kwiatów. Niezwykle interesującym zwyczajem jest również poprzedzający Wielkanoc Lazarovden, odbywający się w Bułgarii w sobotę przed Cvetnicą.

To dzień w tradycji upamiętniający wskrzeszenie Łazarza, który jest w praktyce przepełniony śpiewem, tańcem i zabawą. Młode Bułgarki ubierają wielobarwne, tradycyjne stroje, które ozdobione są motywami związanymi z odradzającą się przyrodą. Każda z nich ma na głowie wianek upleciony z młodych pędów wierzby. Dziewczęta, śpiewając tradycyjne pieśni, idą od domu do domu składając życzenia.

Późnym popołudniem panny idą wspólnie nad rzekę, gdzie wrzucają wianki do wody. Wianek, który najszybciej zginie z pola widzenia, gwarantuje właścicielce najszybsze zamążpójście. Nietypowy zwyczaj, wywołujący raczej skojarzenie z Nocą Świętojańską, aniżeli z Wielkanocą. Bałkany jednak to miejsce niezwykłe – tam wszystko jest możliwe!